يك كتاب در يك نگاه

معرفت امام زمان(ع) و تكليف منتظران

كتاب ياد شده يكي از آخرين آثار منتشر شدة مؤسسة فرهنگي موعود است كه در آستانة نيمة شعبان تقديم همة منتظران موعود شده است. در مقدمة اين كتاب در زمينه ضرورت نگارش آن چنين مي‌خوانيم:
در آموزه‏هاي اسلامي «معرفت امام» از اهميت و جايگاه ويژه‏اي برخوردار بوده و در سخنان پيامبر گرامي اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) تأكيد فراواني برآن شده است؛ تا آنجا كه براساس روايات متواتري كه از طريق شيعه و اهل سنت نقل شده، نشناختن امام زمان و عدم معرفت نسبت به او، برابر با مردن در عصر جاهليت (عصر كفر و شرك) دانسته شده است.1
با توجه به آنچه گذشت، در اين دوران كه عصر امامت آخرين حجت خدا، امام مهدي(ع) است، شناخت آن حضرت برهمگان لازم بوده و ضروري است كه اهل ايمان همه تلاش خود را براي گسترش و تعميق معرفت خود نسبت به ايشان به كار گيرند.
پرسشي كه در اينجا مطرح مي‏شود اين است كه اين معرفت چه دامنه و گستره‏اي دارد و چه موضوعاتي را شامل مي‏شود؟
در پاسخ به اين پرسش بايد گفت: شخصيت و ابعاد مختلف وجود حضرت صاحب الامر(ع) را از دو ديدگاه مي‏توان مورد بررسي قرار داد:

در اين ديدگاه به طور عمده دو بعد از ابعاد شخصيت و زندگاني امام مهدي‏(ع) مورد توجه قرار مي‏گيرد: نخست اين كه آن حضرت، حجت خدا، تداوم‏بخش سلسلة حجت‏هاي الهي و دوازدهمين امام معصوم از تبار امامان معصوم شيعه‏(ع) است كه در حال حاضر در غيبت به سر مي‏برند ؛ دوم اين‏كه ايشان شخصيتي است تاريخي، كه در مقطع زماني معيني از پدر و مادر مشخصي به دنيا آمده، حوادث متعددي را پشت سر گذاشته، با انسان‏هاي مختلفي درارتباط بوده و منشأ رويدادها و تحولات مختلفي در عصر غيبت صغرا بوده‏اند.
براين اساس، در بيشتر كتاب‏هايي كه با ديدگاه كلامي ـ تاريخي به بررسي شخصيت و ابعاد وجودي امام مهدي(ع) پرداخته‏اند با سرفصل‏هاي مشابهي روبه‌رو مي‏شويم كه برخي از مهم‏ترين آنها به قرار زير است:
1. لزوم وجود حجت الهي در هر عصر؛
2. اثبات ولادت؛
3. دلايل امامت؛
4. ويژگي‏هاي شخصي؛
5. فلسفة غيبت؛
6. نواب خاص؛
7. راز طول عمر؛
8. معجزات؛
9. توقيعات (پيام‌ها)؛
10. نشانه‏هاي ظهور آن حضرت و... .

اين ديدگاه ضمن پذيرش همة مباني و اصولي كه در ديدگاه كلامي ـ تاريخي در زمينة تولد، غيبت و ظهور آخرين حجت الهي، حضرت مهدي‏(ع) پذيرفته شده و براساس براهين و شواهد قطعي و ترديدناپذير عقلي و نقلي به اثبات رسيده، امام‏(ع) را به عنوان حجت خدا بربندگان و امامي كه در عصر حاضر نيز همة اهل ايمان وظايف و تكاليف مشخصي در برابر او دارند، مورد توجه قرار داده و در پي اين است كه موضوع مهدويت و انتظار را به عنوان مبنايي براي پي‏ريزي كلية مناسبات فرهنگي، سياسي و اقتصادي مسلمانان در عصر غيبت؛ طرحي براي رهايي جوامع اسلامي از تارهاي درهم تنبيدة فرهنگ و مدنيت مغرب زمين و راهكاري براي گذر همة اهل ايمان از فتنه‏ها و آشوب‏هاي آخرالزمان مطرح سازد.2
نگارندة اين كتاب، اهداف متعددي را در تأليف اثر خود مورد توجه قرار داده كه مهم‌ترين آنها عبارت‌اند از:
1. ارائة اثري جامع در زمينة مهم‏ترين موضوعات و مسائلي كه در حوزة مباحث مهدوي مطرح بوده و در حال حاضر مورد توجه عموم مردم، به ويژه اقشار تحصيل كرده، اعم از طلاب، دانشجويان و دانش‏پژوهان قرار گرفته است.
2. تبيين مباني و اصول مورد پذيرش ديدگاه فرهنگي ـ اجتماعي و ارائة تصويري، هرچند اجمالي از مهم‏ترين دغدغه‏هاي نظريه‏پردازان اين ديدگاه در برخورد با باور مهدوي و فرهنگ انتظار، از يك‏سو، موضوعات و مسائل مختلف فرهنگي، سياسي و اقتصادي موجود در جامعة ما، از سوي ديگر.
3. تدوين متني آموزشي كه خواننده را به تدريج و براساس سيري منطقي، با باور مهدوي و فرهنگ انتظار آشنا ساخته و او را براي فعاليت‏هاي پژوهشي و مطالعاتي عميق‏تر و گسترده‏تر در اين زمينه آماده سازد.
4. آشنا ساختن اقشار مختلف مردم با وظايف و تكاليفي كه در عصر حاضر در برابر آخرين حجت خدا(ع) برعهده دارند.
كتاب حاضر، در پنج فصل به شرح زير، سامان يافته است:
1. امام مهدي(ع)؛ خصايص و ويژگي‏ها
در اين فصل تصوير جامعي از ابعاد گوناگون شخصيت امام عصر(ع) ارائه و موضوعات مختلفي چون تاريخ زندگاني، ويژگي‏هاي ظاهري، خصال و صفات و جايگاه آن حضرت در عالم هستي بررسي شده است.
عناوين گفتارهاي اين فصل به شرح زير است:
گفتار اول: از تولد تا غيبت
گفتار دوم: خصال و صفات امام مهدي(ع)
گفتار سوم: اثبات امامت امام مهدي(ع)
گفتار چهارم: غيبت، مفهوم و علل آن
گفتار پنجم: جايگاه حجت خدا «در عالم هستي»
2. انتظار؛ رويكردها و كاركردها
در اين فصل پس از تبيين دو مفهوم ولايت‏ورزي (تولّي) و برائت‏جويي (تبرّي) به عنوان دو پاية اساسي انتظار در عصر غيبت، موضوع انتظار، از ابعاد مختلف مفهومي، اعتقادي و كاركردي بررسي شده و ديدگاه‏ها و رويكردهاي مختلفي كه در اين زمينه وجود دارد؛ به ويژه رويكرد امام راحل(ره) مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است تا در نهايت خواننده به شاخصه‏هاي يك ديدگاه متعادل و در عين حال همه جانبه‏نگر در زمينه انتظار امام عصر(عج) دست يابد.
اين فصل مشتمل بر شش گفتار است كه عناوين آنها عبارت‌اند از:
گفتار اول: تولي و تبري در عصر حاضر
گفتار دوم: انتظار در تفكر شيعه
گفتار سوم: انتظار و ديدگاه‌ها
گفتار چهارم: احياگر انديشة انتظار
گفتار پنجم: امام خميني و انقلاب جهاني امام عصر(ع)
گفتار ششم: جامعة موعود، الگوي جامعة مطلوب
3. ظهور؛ نشانه‏ها و چشم‏اندازها
اين فصل به بررسي موضوعات مختلف مرتبط با ظهور امام عصر(ع) اختصاص يافته و در آن موضوعات متنوعي همچون: زمان ظهور، شرايط ظهور، نشانه‏هاي ظهور، چگونگي تحقق ظهور و چشم‏انداز جهان پس از ظهور مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گرفته است.
در اين فصل شاهد اين عناوين هستيم:
گفتار اول: تعيين وقت براي ظهور
گفتار دوم: وفا به پيمان، شرط تحقق ظهور
گفتار سوم: ظهور و سنت‌هاي الهي
گفتار چهارم: نشانه‌هاي ظهور
گفتار پنجم: ياران قائم(ع)
گفتار ششم: عدالت مهدوي
گفتار هفتم: جهان پس از ظهور
4. باور مهدوي؛ آسيب‏ها و بايسته‏ها
در اين فصل، ضمن تبيين مهم‏ترين بايدها و نبايدهاي تبليغ و ترويج فرهنگ انتظار و ارائة راهكارهايي براي تعميق و گسترش هرچه بيشتر اين گونه فعاليت‏ها، برخي از آسيب‏ها و آفت‏هايي كه فعاليت‏هاي تبليغي و ترويجي در حوزة مهدويت را تهديد مي‏كنند، نيز بررسي شده است.
عناوين گفتارهاي دوگانة اين فصل به اين شرح است:
گفتار اول: بايسته‌هاي تبليغ فرهنگ مهدوي
گفتار دوم: نقش علماي شيعه در عصر غيبت
5. انتظار؛ روزها و يادها
در آغاز اين فصل از برخي روزها و ماه‏هاي سال كه انتظار در آنها جلوه و درخشش بيشتري دارد؛ همچون شب نيمة شعبان و ماه مبارك رمضان، ياد و اعمال و ادعية خاص اين ايام بيان شده است و در پايان آن نيز به دليل ارادت وصف ناشدني همة شيعيان ايران اسلامي به هشتمين امام معصوم، حضرت رضا(ع) به بررسي باور مهدوي در كلام رضوي(ع) پرداخته شده و بخشي از رواياتي كه از آن حضرت در زمينة باور مهدوي و فرهنگ انتظار نقل شده، مورد بررسي قرار گرفته است.
موضوعات اين فصل در چهار گفتار به شرح زير سامان يافته است:
گفتار اول: فضيلت شب نيمة شعبان
گفتار دوم: رمضان، بهار انتظار
گفتار سوم: باور مهدوي در كلام رضوي(ع)
گفتار چهارم: موضوعاتي براي پژوهش
آنچه اين اثر را از ديگر آثار مشابه متمايز مي‌سازد ويژگي‌هاي زير است:
1. ارائة مطالب براساس سير و ترتيب منطقي مناسب، به گونه‏اي كه خوانندة مي‏تواند گام به گام به نگرشي جامع، عميق و گسترده در زمينة معارف مهدوي و موضوعات مرتبط با آن دست يابد؛
2. بررسي وجوه مختلف اعتقادي، تاريخي، فرهنگي و اجتماعي باور مهدوي و فرهنگ انتظار به شيوه‏اي متقن و مستدل؛
3. بهره‏گيري از منابع اصلي و دست اول و دقت در نقل اقوال و روايات؛
4. پاسخ‏گويي به پرسش‏ها و ابهام‏هاي گوناگوني كه در حال حاضر در زمينة اين باور و فرهنگ وجود دارد؛
5. تلاش در جهت ارائة ديدگاهي متعادل و به دور از افراط و تفريط در زمينة بسياري از مباحث مهدوي؛
6. بررسي و تبيين بايدها و نبايدهايي كه شايسته است در فعاليت‏هاي ترويجي و تبليغي در حوزة مهدويت مورد توجه قرار گيرند؛
7. معرفي منابع مطالعاتي براي تكميل مباحثي كه در كتاب، به اجمال، به آنها پرداخته شده است.
مطالعة اين اثر را به همة علاقه‌مندان مباحث مهدوي، به‌ويژه كساني كه در پي ترويج و تبليغ فرهنگ انتظار در مجامع و مراكز مختلف، به ويژه دانشگاه‌ها هستند توصيه مي‌كنيم.

پي‌نوشت‌ها

1. ر.ك: مجلسي، محمدباقر، بحارالأنوار، ج 8، ص 368.
2. براي مطالعه بيشتر در اين زمينه ر.ك: همين كتاب، صص 159 ـ184.
ماهنامه موعود شماره 57